Çayönü Tepesi, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Ergani ilçesinin 7 kilometre güneybatısında konumlanmakta ve yaklaşık 12 bin yıl önce ilk yerleşim izlerine ev sahipliği yapmaktadır. Bu alan, Neolitik Dönem’in en önemli yerleşim merkezlerinden biri olarak kabul edilmekte olup, hem Anadolu’nun hem de Yakındoğu ile Levant coğrafyasının kültür tarihine dair önemli verilere ışık tutmaktadır.
Kazı çalışmaları, İstanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Halet Çambel ve Chicago Üniversitesi’nden Prof. Dr. Robert John Braidwood tarafından başlatılmıştır. Daha sonra bu çalışmalar, Prof. Dr. Mehmet Özdoğan ve 2015-2023 yılları arasında Prof. Dr. Aslı Erim-Özdoğan tarafından sürdürülmüştür. Şu anki kazı başkanlığı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nden Doç. Dr. Savaş Sarıaltun tarafından yürütülmektedir ve proje yeni bir aşamaya taşınmaktadır.
Sarıaltun, Çayönü Tepesi’nin 1960’lı yıllarda yapılan yüzey araştırmalarında tespit edilen nadir yerleşim alanlarından biri olduğuna dikkat çekti. 1964 yılından beri sistematik olarak kazı yapılan bu alan, 60 yıllık zaman diliminde tarıma başlangıç, hayvancılığın evcilleştirilmesi, ilk madencilik faaliyetleri ve dünyanın en eski mezar yapıları gibi birçok önemli bulgunun ortaya çıkmasına aracılık etmektedir.
Çayönü’nün önemli bir turizm merkezi olacağına dair inancını ifade eden Sarıaltun, “Burada birçok yeniliğin sergilendiği bir alan bulunmaktadır. Çayönü, Diyarbakır ölçeğinde bir marka gelişim alanı olacaktır. Bilimsel bilgilerin halkla buluşması ve turizme kazandırılması büyük bir potansiyele sahip” açıklamasında bulundu.
2015 yılından itibaren projeye devam edilmesi kararı alındığını belirten Sarıaltun, Çayönü’nde Neolitik yerleşim izlerinin varlığını sürdürdüğünün altını çizdi. Ayrıca M.Ö. 3000 yıllarına ait kültürel verilerin daha yaygın olarak görüldüğünü ifade ederek, daha önce kazısı yapılmamış çanak çömlekli Neolitik dönem kalıntılarını açığa çıkarmayı hedeflediklerini dile getirdi. Kazı stratejilerinin kültürel etkileşimleri anlamak üzerine kurgulandığını söyleyen Sarıaltun, bu çalışmalar sonucunda bölgenin açık hava müzesine dönüşmesinin amaçlandığını vurguladı.
Çayönü Tepesi’nin 60 yıllık geniş kapsamlı kazı çalışmaları, tarihsel belirsizliklerin ve eksik bilgilerin gün yüzüne çıkmasına katkı sağlamayı sürdürmektedir.
