Çarşamba ilçesi, 601 yıllık anıt çınar ağacı ve bunun altında yer alan 200 yıllık Paşa Değirmeni ile tarihi dokusunu korumaktadır. Bu iki önemli sembol, ilçe merkezinin tam göbeğinde yer alarak geçmişin izlerini günümüze taşımaktadır. Anıt çınar, yaz aylarında vatandaşlara sunduğu serin gölgesiyle, Paşa Değirmeni de baharın gelişinin kutlandığı bir mekan olarak önem taşımaktadır. Her iki yapı, Çarşambalılar için büyük anlam ifade etmektedir.
“İLÇEMİZDEKİ BU TARİHİ ESERLER BİZLERİ MUTLU EDİYOR”
İlçenin tarihi eserlerine sahip olmaktan duyduğu mutluluğu dile getiren Musa Ocak, “30 yıldır Çarşamba’da yaşıyorum. Çocukluğumdan beri bu ağaç ve değirmen burada duruyor. Çarşamba’nın en eski ağacı olarak koruma altında olduğunu biliyoruz. 7 taşlı tarihi değirmen üzerine inşa edilmiştir. İlçemizde böyle güzel bir ağacın bulunması bizi mutlu ediyor. Ağaçların kesilmeyip korunması bizler için büyük bir gurur kaynağı” ifadelerini kullanmıştır.
“ANIT AĞAÇ, ÇARŞAMBA’YA BEDEL DİYEBİLİRİZ”
Ağaç ve değirmenin Çarşamba’nın en önemli değerleri olduğunu vurgulayan Sufettin Doğanay, “Anıt ağaç çok önceden fideymiş. Değirmene giden Yeşilırmak sayesinde bu kadar büyüyüp bugüne ulaşmış. Tam olarak kaç yıllık olduğunu net bir şekilde bilmiyoruz. Yıllar önce köylerden öküz arabasıyla gelenler burada buğday ve mısır öğütürlermiş. O dönemlerde uzun kuyruklar oluşurmuş ve 7 tane öğütme taşı aynı anda çalışırmış. Anıt ağaç, Çarşamba’ya bedel olabilir; gölgesinde herkes serinler” şeklinde konuşmuştur.
36 METRE UZUNLUĞUNDA VE 601 YAŞINDAKİ ANIT AĞAÇ
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın Anıt Ağaçlar listesine dahil edilen doğu çınarı, 601 yaşındadır. Ağaç, 36 metre boya sahip olup, 225 santim gövde çapı ve 31 metre tepe çapına sahiptir. Bu özellikleri ile birlikte Çarşamba’nın önemli doğal varlıklarından biri olarak öne çıkmaktadır.
Paşa Değirmeni hakkında sağlam bilgiler ise kitabesinden elde edilmiştir. “Tayyar Mahmut Paşa, 1800’lü yılların başında Abdal Irmağından Yeşilırmak’a bir kanal açtırmış ve buraya yedi gözlü bir su değirmeni inşa etmiştir. Ancak Tayyar Mahmut Paşa, Osmanlı Padişahı II. Mahmut tarafından asi ilan edilince, mülkü devletin eline geçmiş ve işletmesi de Trabzonlu Hayriye tüccarlarından Mahmut Efendi’ye verilmiştir. Mahmut Efendi’den sonra bir süre eşi tarafından işletilen değirmen, Batum’dan göç eden Alişanzade’lerden Haşim Alişan tarafından uzun yıllar işletildiği için Haşim Efendinin Değirmeni olarak da tanınmaya başlamıştır” şeklinde açıklamalar mevcuttur.
Ayrıca, değirmenin yanında bulunan Kavlağan (çınar) ağacının altında Arap Dede adında bir Allah dostunun mezarının bulunduğuna inanılmaktadır ve burası bir ziyaret yeri haline gelmiştir. Her yıl 6 Mayıs’ta Hıdırellez şenlikleri için Çarşambalılar, Değirmenbaşı’na akın eder ve buradaki yedi su oluğundan atlayarak, başlarından su atarak baharın gelişini kutlarlar. Paşa Değirmeni zamanla işlevini yitirdiği için yıkılmış, ancak ilçe belediyesi tarafından Değirmen Kafesi işletmeye açılarak gelenek yaşatılmaya çalışılmıştır. Bu sayede Değirmenbaşı ziyaret edilmeye ve geçmişi anımsamaya devam etmektedir.
