Çarlık Rusyası’nın 19. yüzyılda başlattığı yayılma politikalarının neticesinde Kafkasya’dan zorla sürülen Çerkes halkının dramının üzerinden tam 161 yıl geçti.
21 Mayıs 1864 tarihinde meydana gelen ve tarihe ‘Büyük Çerkes Sürgünü’ olarak geçen bu acı olay, Türkiye ve dünyanın birçok yerinde gözyaşları ve hüzünle anılmaya devam ediyor.
5 MİLYON ÇERKES NÜFUSU VAR
Günümüzde anavatanlarında sadece 700 bin Çerkes kalırken, diasporada yaklaşık 5 milyon Çerkes yaşamaktadır.
Türkiye, 3 milyonun üzerindeki nüfusuyla, dünya genelindeki en büyük Çerkes topluluğuna ev sahipliği yapıyor.
308 YILLIK DİRENİŞİN ARDINDAN GELEN SÜRGÜN
Çerkesler, yüzyıllar boyunca Kuzey Kafkasya’da, Karadeniz kıyısında bağımsız bir toplum olarak yaşamlarını sürdürdü.
Ancak 16. yüzyılda başlayan Rus yayılmacılığı, bu halkın kaderini köklü bir şekilde değiştirdi.
Çarlık Rusyası’nın Karadeniz’e ulaşma amacıyla başlattığı Kafkasya seferleri 1556 yılında başladı ve 308 yıl boyunca devam etti.
Teslim olan Çerkeslere iki seçenek sunuldu: ya Rus ordusuna katılmak ya da göç etmek. Bu süreçte yerleşim yerleri yakıldı, tarım ürünleri yok edildi ve hayvanlar öldürüldü. Kıtlık, salgın hastalıklar ve savaşın etkisiyle sayısız insan yaşamını yitirdi.
Çerkes tarihinin en önemli kırılma anı 21 Mayıs 1864’te Kbaada’da (günümüzdeki adıyla Krasnaya Polyana) yaşandı.
Sayıca beş kat daha üstün olan Rus ordusuna karşı direniş gösteren Çerkesler, bu son çatışmada yenik düştü. Nehirlerin Çerkes kanı ile kırmızıya boyandığı o bölgeye Ruslar “Kızıl Çayır” adını verdi.
Bu yenilgi, halkın kaderini belirledi. Hayatta kalanlar, yalnızca taşıyabilecekleri eşyaları alarak Karadeniz kıyılarına indirildi.
Yaşlı, çocuk, kadın demeden binlerce insan, Osmanlı gemileriyle Anadolu, Balkanlar ve Orta Doğu’ya sürüldü.
YOLDA ÖLÜM, SÜRGÜNDE SESSİZLİK
Çerkeslerin sürgünü, yalnızca bir göç değil; aynı zamanda büyük bir insani trajediydi. Açlık, susuzluk, hastalık ve fırtınalar nedeniyle yüz binlerce insan yolda hayatını kaybetti.
Tarihçiler, sürgün sürecinde yaklaşık 500 bin Çerkes’in yaşamını yitirdiğini tahmin ediyor.
Osmanlı’ya ulaşanlar için zorluklar ise bitmedi. Dağıldıkları yeni coğrafyalarda kimlik mücadelesi veren Çerkesler, geleneklerini ve dillerini korumak için büyük çaba gösterdi.
“ÇERKES HALKINI ÖZ VATANINDAN SÜRME OPERASYONU”
Tarihçiler ve araştırmacılar, bu süreci yalnızca bir göç olarak değil, planlı bir etnik temizlik ve soykırım olarak tanımlıyor.
Rusya’nın Çerkesleri öz yurtlarından söküp atma amacı, adım adım hayata geçirildi. Sürgün edilemeyen Çerkesler, Rus Kazak köylerine zorla yerleştirildi.
Bugün, Çerkes halkı yaşananların uluslararası alanda ‘soykırım’ olarak tanınması için mücadele veriyor.
TÜRKİYE’DE GÖZYAŞLARIYLA ANILIYOR
Sürgünün yıldönümünde Türkiye’nin birçok şehrinde anma etkinlikleri düzenleniyor.
İstanbul’un Beşiktaş ilçesinde, Samsun’un Karadeniz sahillerinde atalarının izini süren Çerkesler, denize karanfil bırakıyor ve “Sürgün Andı” okuyor.
Kocaeli Kefken açıkları da anmaların önemli bir merkezi. Burada deniz yolculuğu sırasında hayatını kaybeden binlerce insan için “Nart Ateşi” yakılıyor ve “Mezar Taşı Nöbeti” tutuluyor.
Törenlerde geleneksel kıyafetler giyiliyor, ağıtlar ve halk müziği eşliğinde hüzün dolu anlar yaşanıyor.
KİMLİĞE VE KÜLTÜRE SAHİP ÇIKMA MÜCADELESİ SÜRÜYOR
Günümüzde Çerkes diasporası, yaşadığı ülkelerde kimliğini korumak, dilini yaşatmak ve kültürünü geleceğe taşımak için mücadele etmektedir.
Türkiye’deki Çerkes dernekleri ve federasyonları, anma etkinliklerinin yanı sıra eğitim ve kültürel faaliyetlerle toplumsal hafızayı canlı tutmayı amaçlıyor.
Her geçen yıl daha fazla genç, ailesinin sürgün geçmişini öğreniyor ve büyüklerinin yaşadıklarına sahip çıkmak için çaba harcıyor.
UNUTULMAYAN ACI, TANINMAYI BEKLEYEN BİR GERÇEK
Büyük Çerkes Sürgünü, sadece Çerkes halkının değil, insanlık tarihinin en büyük trajedilerinden biri olarak anılmaya devam ediyor.
161 yıl önce yaşanan bu felaketin tanınması için başta Türkiye olmak üzere uluslararası kamuoyuna çağrılar devam ediyor.
Çerkes halkı, her yıl 21 Mayıs’ta, Karadeniz’in hüzünlü kıyılarında atalarının acısını yaşatmaya ve unutturmamaya kararlıdır.
