İnsanlık, 20. yüzyılın ortalarından itibaren uzay çalışmalarında birçok önemli başarıya imza atmıştır. Uzay hakkında gerçekleştirilen keşifler ve insanlı uzay yolculukları, bilime önemli katkılarda bulunmuş ve bu durum ülkeler arasında bir rekabet ortamı oluşturmuştur. Bu gelişmeleri göz önünde bulundurarak Birleşmiş Milletler (BM), her yıl 12 Nisan’ı “İnsanlı Uzay Yolculuğu Uluslararası Günü” olarak kutlamaktadır. Bu gün, ilk insanlı uzay yolculuğunun yıldönümünü simgelemektedir.
AA muhabiri, insanlığın uzaya ilk yolculuğundan bu yana meydana gelen insanlı uzay misyonlarına dair bir derleme oluşturmuştur. İlk olarak, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) uzayın bilinmeyenlerini keşfetmek amacıyla 4 Ekim 1957 tarihinde “Sputnik 1” adlı ilk insan yapımı uydusunu yörüngeye göndermiştir. Bu olay, birçok yeni gelişmenin önünü açmıştır. Ardından, ABD ve SSCB gibi ülkelerin uzay keşifleri konusunda rekabete girmeleri, uzay yarışını tetiklemiştir. Tarihe geçen dönüm noktalarından biri ise Sovyet astronot Yuri Gagarin’in 12 Nisan 1961’de uzaya çıkarak ilk insan olmasıdır. Ayrıca, dünyanın yörüngesine çıkan ilk kadın ise Sovyet astronotu Valentina Tereshkova’dır; bu olay 16 Haziran 1963 tarihinde gerçekleşmiştir.
SSCB’nin 26 Aralık 1991’de dağılmasının ardından, Rusya uzaya kozmonot göndermeye devam etmiştir. İlk insanlı uçuşu ise 17 Mart 1992’de gerçekleştirildi. Bununla birlikte, İkinci Dünya Savaşı sonrası SSCB ve ABD arasında başlayan Soğuk Savaş, uzay alanında gerilimi artıran bir diğer unsurdur. ABD, SSCB’nin uzay yarışındaki ilerlemelerine karşılık, Mercury, Gemini ve Apollo programlarını yürütmeye başlamıştır. ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) tarafından 5 Mayıs 1961’de yörüngeye gönderilen Alan Shepard, uzaya giden ilk ABD’li astronot olmuştur. Ardından 20 Temmuz 1969’da Neil Armstrong, Ay yüzeyine ayak basarak tarihe geçmiştir ve bu anı “Bir insan için küçük, insanlık için büyük bir adım.” şeklinde tanımlamıştır. Astronot Eugene Cernan ise 1972’de Ay’da yürüyen son insan olarak bilinir.
NASA, Amerikalı astronotları yeniden Ay’a göndermeyi hedefleyen “Artemis Programı” kapsamında ilerleme kaydetmektedir. Programın mürettebatsız ilk aşaması Aralık 2022’de tamamlanmış; ikinci aşaması olan insanlı yolculuk için ise hedef tarih Nisan 2026 olarak belirlenmiştir.
Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS), ABD, Rusya, Japonya, Kanada ve Avrupa’nın uzay ajanslarının ortaklığıyla 1990’lı yıllarda inşa edilmiştir. ISS, 2 Kasım 2000’den bu yana, çeşitli görevler doğrultusunda uzaya gönderilen 270’den fazla astronota ev sahipliği yapmıştır. Çin, ilk astronotu Yang Liwei’yi 15 Ekim 2003’te uzaya gönderirken, Hindistan Uzay Araştırma Ajansı (ISRO) da gelecekte ilk insanlı uçuşunu gerçekleştirmek için hazırlık yapmaktadır.
Uzay alanında sadece devletler değil, özel şirketler de faaliyet göstermektedir. Örneğin, ABD’li milyarder Elon Musk’ın sahibi olduğu SpaceX, Mars’a insan göndermeyi ve uzayda sürdürülebilir bir gelecek inşa etmeyi amaçlayan projeler üzerinde çalışmaktadır. Diğer yandan, Jeff Bezos’un Blue Origin şirketi 2021’den bu yana uzay turizmi kapsamında ücretli uçuşlar düzenlemektedir. Bu çerçevede, 14 Nisan 2024 tarihinde ABD’li şarkıcı Katy Perry’nin de aralarında bulunduğu 6 kadın, turistik uçuşlara katılacaktır.
Ancak insanlı uzay yolculuklarının zorlukları da bulunmaktadır. SSCB tarafından 19 Nisan 1971’de uzaya fırlatılan ilk uzay istasyonu “Salyut 1” ile ilgili yaşanan bir olay, bu zorlukları gözler önüne sermektedir. Buraya gönderilen “Soyuz 11” adlı aracın dönüşü, basınç sorunları sebebiyle başarısızlıkla sonuçlanmış ve üç kişilik mürettebat hayatını kaybetmiştir; bu durum uzaydaki ilk ölüm vakası olarak tarihe geçmiştir. Ayrıca, geçtiğimiz yıllarda ABD’li astronotlar Suni Williams ve Butch Wilmore’un 5 Haziran 2024’te ISS’ye yapılan bir test uçuşu sırasında teknik arızalar nedeniyle yaklaşık 9 ay uzayda mahsur kaldığı da bilinmektedir. Dönüş tarihleri 18 Mart olan astronotların, uzayda uzun süre kalmaları sebebiyle ciddi sağlık sorunları yaşayabileceği endişesi, bu alandaki zorlukları bir kez daha gündeme getirmektedir.
